Bildung en Wetenschap
Waardengedreven
Hoofd en Hart
Arjan Broers (1969) studeerde theologie en religiestudies en werkte lange tijd als zelfstandig journalist, programmamaker en coach bij levensvragen. Zijn hart gaat uit naar het spelen met zin en betekenis: in interviews en reportages, in brochures, boeken, webteksten en coachings. Zijn grootste ambitie is in heldere en beeldende taal mensen aan het bezinnen krijgen, vooral mensen die door de complexiteit van de taal van veel denkers van veel moois verstoken blijven.
We leven immers allemaal in een tijd waarin er nog nooit zoveel mensen zo gezond zo oud geworden zijn. Maar tevens is het een tijd waarin we zien dat onze manier van leven niet duurzaam is voor het leven om ons heen en voor de mensen die na ons komen.
Arjan noemt het een ‘onwijze tijd’. Zelden zag hij zo’n nood aan wijsheid.
Er komt een moment waarop je moet toegeven: de lastigste én de mooiste dingen in je leven zijn niet te beheersen, te fiksen, op te lossen – of zelfs maar te begrijpen. Daarmee leren omgaan is in mijn optiek de belangrijkste taak van je leven, op den duur. Het leidt tot wijsheid. En daar hebben we schreeuwend behoefte aan.
Nog nooit in de geschiedenis werden we met zoveel mensen zo gezond en vitaal en veilig zo oud. En wat doen we ermee? Op individueel niveau nemen we ons voor om alles eruit te halen wat erin zit. Geniet!, roepen we de pensionado toe, in de gebiedende wijs. Op collectief niveau maken we ons alleen maar zorgen. Hoe betalen we de pensioenen? Hoe organiseren we de zorg? Hoe gaan we goed dood als het leven voltooid is?
Maar we zijn in de unieke omstandigheid om met meer mensen dan ooit stil te staan bij de levensvragen die zich meestal pas later in je leven opdringen. Eerst ben je bezig iets of iemand te worden, je eigen plek te vinden, een baan, een geliefde en een gezin misschien. Maar er komt een moment waarop je merkt dat je iets bent geworden. En dan moet je nog een hele poos. Wat ga je zijn met wat je bent geworden? Waar
gaat je leven in diepere zin over?
Meestal loop je dan tegen een grens aan. Je lijf hapert, je relatie of je carrière loopt spaak, een kind loopt verloren. Vaak ook dient oud zeer zich aan, dat je niet meer in de schaduw kunt houden. Sommigen hebben enkel een gevoel van verveling bij iets wat eerder zo vervullend was. Is dit alles?
Als man van de kerk mag ik het zeker zeggen: religie in onze cultuur is stuk. Ik bedoel daarmee niet dat het instituut kerk instort, het gaat veel dieper dan dat. We missen een gedeelde taal, een gedeelde plaats en menselijke verbanden om te leren omgaan met het leven als het niet te beheersen, te fiksen of zelfs maar te begrijpen is. Religie (letterlijk: opnieuw verbinden) is iets voor je privéleven geworden. Iets van zoek het zelf maar uit.
Is het een wonder dat onze instituties zich verliezen in eindeloos gereguleer? Dat de overheid vastloopt omdat ze vanuit wantrouwen is gaan organiseren? Dat mensen die in het onderwijs en de zorg werken vaak het gevoel hebben dat er veel geregeld wordt, maar dat de ziel van hun werk in het gedrang komt?
Ik denk dat we aan het einde zijn gekomen van een ontwikkeling. Met ongelofelijke inventiviteit hebben we technische, medische en financiële constructies bedacht die onze cultuur tot de rijkste, veiligste en best georganiseerde ooit maakten. En tegelijk blijkt dat we onze leefomgeving uitputten, waarmee we onze kinderen en kindskinderen met enorme vraagstukken opzadelen. En ook blijkt dat grote aantallen Nederlanders psychisch onder druk staat, eenzaamheid, angst en depressie ervaart, of met chronische ziekte leeft. Bij jonge mensen zijn de cijfers helemaal schrikbarend.
In onze kenniseconomie zijn we groots maar eenzijdig ontwikkeld. We zijn wandelende controletorens geworden. Ons verstand is goed getraind, met name om problemen te analyseren en oplossingen te bedenken. We zijn slim, en onwijs. Want waar leren we om thuis te zijn in ons lichaam? Niet om het te trainen of te voeden, maar om het lief te hebben en te bewonen? Waar leren we omgaan met ons gevoelsleven – behalve als we bij een psycholoog of coach terechtkomen? Hoe leren we in verbinding met anderen te leven en te werken? En om beelden en metaforen te gebruiken?
Als ik mensen begeleid die burn-out zijn, gebruik ik graag de zin De grond waarop je staat is heilige grond. Een zin uit het verhaal over de roeping van Mozes, de grootste profeet uit de Bijbel, die op dat moment een eenzame balling is in de woestijn. De zin zegt: niet je gedroomde toekomst, niet je geïdealiseerde verleden, maar de grond waarop je staat is heilige grond. Daar is het leven met je bezig, daar ben je aan het groeien en veranderen.
De opluchting is vaak voelbaar.
Wie dien je?
Het is maar een klein voorbeeld van een manier van kijken die mensen uitnodigt om niet alleen, maar samen en met behulp van wijsheden van onze voorouders een weg te vinden in het leven, als het zich toont in al haar pijnlijke, ontregelende, wonderlijke en ontroerende vormen. Als ik in gesprek ga met mensen van Comenius die aan de wandeling meedoen, in het prachtige Rijk van Nijmegen waar ik woon, dan heb ik er plezier in om ze te vragen of zij, mensen die al veel mazzel hebben gehad, vooral voor zichzelf meedoen, om nog competenter te worden in waar ze al goed in zijn. Of dat ze zich afvragen wie of wat ze dienen.
Ik geloof dat onze tijd, die materieel zo rijk is en immaterieel zo arm, leiders nodig heeft die aandachtig aanwezig kunnen zijn en die zicht hebben op hun eigen donkere en schaduwkanten. Leiders die het vermogen hebben om niet alleen op functie en resultaat te sturen, maar ook op ziel en verbinding. Omdat we allemaal moeten leren omgaan met wat we niet kunnen beheersen, fiksen, oplossen of zelfs maar begrijpen.
Omdat we een leefbare wereld willen achterlaten voor onze kinderen en kindskinderen. Onze tijd is onwijs. We hebben wijsheid nodig, meer dan ooit.
Arjan Broers (1969) studeerde theologie en religiestudies en werkte lange tijd als zelfstandig journalist, programmamaker en coach bij levensvragen. Hij is één van de pastores van de Dominicus in Amsterdam, een zelfstandige vrijzinnige kerk en is regelmatig spreker bij Comenius onder andere in De Comenius Wandeling.
Lees meer over de Comenius Wandeling of de andere leergangen.
Deze tekst verscheen eerder als Lecture Spirituelle.
Verder praten over dit artikel? Neem contact op met Team Leiderschapsontwikkeling via 033 – 422 99 29 of mail naar info@comeniusleergang.nl.
Meteen een telefonische kennismaking inplannen kan hier.
