Bildung en Wetenschap
Waardengedreven
Hoofd en Hart
In gesprek met Hanna Ploeg over Deugdzaam Bestuur en Toezicht
Wat bedoelen we met deugdzaam bestuur en toezicht? Die vraag staat centraal in de podcast die Erik Boers en Jacobien van Dorp opnamen met ervaringsdeskundige Hanna Ploeg, organisatie-antropoloog van beroep en toezichthouder bij twee organisaties, veranderprocesbegeleider, projectleider en coach.
Hanna Ploeg promoveerde in 2019 aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In haar proefschrift Bewoonde herinneringen beschrijft ze de rol die herinneringen spelen in veranderprocessen.
Zoals ze het zelf omschrijft in het voorwoord van het proefschrift: ‘Er is aan de ene kant een relatie tussen verandering, tijd en de generaties als kracht voor verandering en aan de andere kant is herinneren een kracht die juist verandering tegenhoudt. Herinneren en vergeten, herinneren en veranderen beïnvloeden elkaar.’
Ze is zich ervan bewust hoezeer zij zelf is gevormd door veranderingen in haar kindertijd en haar herinneringen daaraan. Als kind is ze zo’n twaalf keer verhuisd en bezocht ze drie lagere scholen. ‘Daardoor is verandering voor mij de normaalste zaak van de wereld. Op het schoolplein keek ik altijd wie er nog meer stonden en hoe ik aansluiting kon vinden. Dat deed ik onbewust, maar ik merk dat ik dat nog steeds doe. Door veranderingen krijg je oog voor je omgeving, wen je aan transities en cultuur. Herinneringen doen ertoe, ook als je ze verdringt: de bezette gebieden waar je geen toegang meer toe hebt. Die zorgen ervoor dat je je gedraagt zoals je je gedraagt.’
Haar eigen carrière verliep niet als een van tevoren uitgestippeld pad: ‘Ik ben begonnen als groepsleider en werkte eerst met moeilijk opvoedbare jongeren. Tussendoor volgde ik verschillende studies en uiteindelijk heb ik mijn master als organisatie-antropoloog behaald. Ik kijk naar patronen, naar de culturen die er in een organisatie voorkomen, naar de onderlinge relaties en de manier waarop men omgaat met macht. Eigenlijk net zoals ik vroeger rondkeek op het schoolplein naar wat er om me heen speelde.’
Het valt haar op dat mensen het liever niet hebben over cultuur. ‘Dat vinden ze een vaag begrip. Mijn stelling is dat cultuur hard is, keihard. Cultuur zit letterlijk in de muur, in de gebouwen, in de geschriften van een organisatie en natuurlijk in de manier waarop een organisatie wordt bestuurd. Cultuur zit ook in gedrag en kan ervoor zorgen dat alles muurvast komt te zitten. Inzicht in de cultuur van een organisatie helpt om de juiste vragen te stellen, de spanning in een organisatie waar te nemen en andere perspectieven in te brengen.’
Een deugdzame bestuurder is in Hanna’s optiek iemand die de missie en de visie van een organisatie vertaalt naar values in action: ‘Daarmee bedoel ik deugden die je ook echt in de praktijk brengt. Moed is bijvoorbeeld de deugd om je rug recht te houden bij besluiten die jou misschien minder goed uitkomen, maar voor het collectief belang noodzakelijk zijn. Waarden moeten meer zijn dan mooie woorden die je inlijst en aan de muur hangt. Je moet ze ook echt willen waarmaken. Een rechte rug betekent voor mij dat je het doorzettingsvermogen hebt om de koers die jij deugdzaam vindt daadwerkelijk te realiseren. Dat je niet wegkijkt als je merkt dat er iets gaande is dat niet deugdzaam is, zoals grensoverschrijdend gedrag. Dan moet je de moed hebben om er het ongemakkelijke gesprek over aan te gaan.’
Overigens is dat gemakkelijker gezegd dan gedaan: als een bepaalde cultuur in de muur is gebakken, dan is het lastig om het er weer uit te halen. Hanna: ‘Bestuurders werken in een systeem waar tal van krachten tegen elkaar in werken. Wat kunnen ze persoonlijk voor elkaar krijgen in die omgeving? Die rechte rug is een voorwaarde om te bereiken wat nodig is. Maar je blijft ook aanlopen tegen bijvoorbeeld financiële afwegingen van je organisatie en dan kom je er niet alleen met die rechte rug. Dan moet je tactisch en strategisch nadenken over hoe je je interventies het beste kunt uitzetten, waarbij je het totale speelveld in de gaten houdt: zowel het individuele als het collectieve belang.’
Lees hier meer over de leergang Deugdzaam bestuur en Toezicht.
Haar eigen werk als toezichthouder begint met vragen stellen, waarbij ze soms kiest voor een speelse aanpak. ‘Ik herinner me een situatie waarin men zeer geagiteerd reageerde toen ik het woord cultuur liet vallen. De keer erna koos ik voor een speelse interventie door een grote, pluchen roze olifant op tafel te zetten. Op die manier kan ik vanaf een afstandje kijken naar wat er gebeurt, welk spel er wordt gespeeld en volgens welke regels. Dan vraag ik bijvoorbeeld waar het spel om draait. Mensen zeggen meestal dat het ze niet gaat om te winnen, maar vaak is dat juist wel zo. En dan is het belangrijk om met elkaar te onderzoeken wat er gebeurt. Wat zijn de regels en kunnen we die oprekken? Wat speelt er mee voor mensen persoonlijk?’
Soms krijgt ze de indruk dat ze irritatie oproept met haar vragen, omdat ze daarmee het besluitproces vertraagt. ‘Ik heb moeten leren dat als ik iets vind ik die vraag gewoon wel stel. Ook als het me moeite kost, omdat ik het gevoel heb dat ik een spelbreker ben als ik mensen uit hun comfortzone haal. Verstoor ik daarmee het spel of verander ik het juist? Ik weet inmiddels dat ik recht van spreken heb, omdat ik met mijn vragen het spel kan veranderen en zichtbaar kan maken hoe het zit met de cultuur in de muur. Ik kan tastbaar maken wat er in een organisatie aan de hand is door die vragen te blijven stellen.’
Van bestuurders die ze begeleidt in hun ontwikkeling verwacht ze een open houding. ‘Ik vind het belangrijk om een relatie met iemand op te bouwen, want ontwikkeling vergt onderling vertrouwen. Nadenken over je eigen biografie kan ongemakkelijk zijn. Ik vraag dan hoe iemand is gevormd, welke thema’s er spelen in iemands leven. Zo herinner ik me iemand die worstelde met de vraag wanneer en hoeveel verantwoordelijkheid hij moest nemen. Dit bleek te maken hebben met een van zijn bezette gebieden, namelijk zijn relatie met zijn zeer autoritaire vader die hem als kind steeds elke verantwoordelijkheid uit handen nam. Door toegang tot zo’n bezet gebied te krijgen en je open te stellen voor die vergeten herinneringen, kun je je eigen houding en gedrag veranderen.’
De meeste bestuurders van grote organisaties zijn over het algemeen boven de veertig, maar er komt een nieuwe generatie aan die volgens Hanna de wereld veel te bieden heeft. ‘Jongeren zijn bereid om in alle openheid na te denken over hun eigen toegevoegde waarde voor de organisatie en zijn in die zin dienstbaar. Dat enthousiasme is mooi, maar tegelijkertijd is niet alles maakbaar en zijn processen vaak traag. Dat leidt tot schuring. Ik vind dat goed, want die openheid brengt ook dingen in beweging, al gaat het niet altijd zo snel als jongeren hopen. Wat zij moeten leren is dat je als deugdzame bestuurder niet alleen een rechte rug nodig hebt, maar ook uithoudingsvermogen en vasthoudendheid.’
Bewoonde herinnering.
Woorden, geluiden, beelden, ervaringen.
Vinden de weg naar binnen.
Zetten vast.
Het zit in mij, in jou.
Muurvast.
Overtuigingen over wie wel en wie niet.
Over waarheid en leugen.
Wording van tradities.
Onwrikbaar geloof.
Cultuur zit in de muur.
Vormt onze manieren.
Versteent onze samenwerking.
Dictaten en dogma’s regeren.
Verandering begint met begrijpen.
Inzicht dat makkelijk doen doodloopt.
Moeilijk doen moet.
Patronen doorbreken is niet risicoloos.
Muren ontsluiten ruimtes.
Kamers van herinnering. Afgesloten en bezet. Het begint met opendoen.
Dit artikel is een samenvatting van het gesprek dat Hanna Ploeg had met Comenius’ Philospher in Residence Erik Boers en programmaontwikkelaar Jacobien van Dorp voor het ‘Denkatelier deugdzaam bestuur en toezicht’ – de podcastserie. Hierin onderzoeken ze: wat is deugdzaam bestuur en toezicht eigenlijk? Is hier een bepaalde houding voor nodig? Welke houding is dat? Of vraagt het nog iets anders?
Hanna Ploeg is verbonden aan de leergang Deugdzaam bestuur en Toezicht.
Lees meer over alle Comenius leergangen.
Verder praten over dit artikel?
Neem contact op met Team Leiderschapsontwikkeling Clara Smits, Jelle Koppelman en Karen Meulenkamp via 033 – 422 99 29 of mail naar info@comeniusleergang.nl.
