Bildung en Wetenschap
Waardengedreven
Hoofd en Hart
In zijn functie van technologisch strateeg bij KPN en deeltijd hoogleraar aan de TU Delft en TU Eindhoven, onderzocht Nico Baken over een periode van 40 jaar de technische en sociale toekomstmogelijkheden. In dit artikel benadrukt Nico Baken dat een goed leven voor de mens als integraal deel van het geheel der Natuur, zonder schaarste en met overvloed zeker geen utopie is.
Nico gunt het Comenianen niet alleen om de alomtegenwoordige samenhang der dingen te zien, maar de lezer ook te laten doorgronden dat Het Goede Leven aan onze voeten ligt door het ‘gewaar te worden’. Voor een kind is dit nog weggelegd, maar voor een volwassene is dat doorgaans niet vanzelfsprekend meer. 
In deze tijden lijkt een nationaal en wereldwijd wenkend perspectief te ontbreken dat uitstijgt boven het gesomber en de incompetenties van met name politieke leiders. Een toekomstbeeld dat bruggen slaat tussen alle polen zoals humaniora en natuurwetenschappen, links en rechts, woke en niet-woke, haves en not-haves, klimaatsceptici en klimaatfanaten et cetera. Is zo’n toekomstbeeld te realiseren? Ja. Randvoorwaarde? Vooral leren ‘Zien’, ‘Gewaarworden’ dat we in overvloed leven, dus relax, denk vóór en niet nà, creëer waarde, leef in plaats van stressvol te overleven. Heeft onze evolutie een richting? Laten we aannemen van wél. Is het dan niet een ultiem zingevende opgave om als mens en onlosmakelijk deel van de natuur mee richting te geven aan die evolutie? Om niet alleen op het niveau van onze planeet, maar zelfs op het niveau van de kosmos te resoneren met het biofiele heelal.‘Take Charge’ is daarbij het devies van Freeman Dyson, een toonaangevende fysicus en wiskundige. Hij werd nota bene aangesteld door C.P. Snow, bruggenbouwer tussen alfa en bèta voor een vreedzame toekomst. ‘Take Charge’ overstijgt en is daarmee iets compleet anders dan ‘leiding geven’. Het gaat over de leiding nemen en niet zo maar voor een klein doel.
We zijn nog maar net uit de bomen afgedaald en formuleren nu al Partiële Differentiaal Vergelijkingen en lossen ze op. Tegelijk worden we ons bewust dat we deel uitmaken van een oneindig groter geheel en natuurlijk willen we de zingeving van dat grotere geheel vatten en mede vorm geven. Dat is complex en vergt communicatie. Niklas Luhmann zegt daarover:
“De algemene toestand van het menselijk leven wordt gekenmerkt door een buitensporig complexe en contingente wereld. De wereld is complex in die zin dat zij meer mogelijkheden voor ervaren en handelen bevat dan ooit gerealiseerd kunnen worden. Het is contingent in de zin dat deze mogelijkheden erin naar voren komen als iets dat ook anders kan zijn of anders kan worden. Het belangrijkste menselijke ordemiddel in deze wereld is de vorming van betekenis en communicatie, waarmee mensen tot overeenstemming komen dat ze hetzelfde bedoelen en dat zullen blijven doen…”.
Maar hoe stoten we de juiste contingente werelden of daarboven, heelallen aan? Naar mijn idee niet door de Cartesiaanse/Newtoniaanse reductionistische en mechanische denkwijze te blijven volgen. Niet door zelf veroorzaakt systeem-falen te bestrijden en uitsluitend uit te gaan van Directe Bron Problemen (DBP’s), maar door ruimte te geven aan een holistische aanpak. Kortom, het juiste dynamische midden te kiezen (Aristoteles) tussen Directe en Inverse Bron Problemen (IBP’s). Dit geldt voor alles. Een voorbeeld; we kunnen moleculen van atomen knutselen en dan experimenteel kijken wat voor macroscopische eigenschappen ze hebben (DBP), maar we kunnen ons ook moleculen voorstellen die aan vastgelegde functionele en niet-functionele eisen voldoen. Kunnen we dan juist die moleculen componeren die exact die emergente eigenschappen hebben (IBP)? Bedenk zelf legio voorbeelden in de muziekwereld (composities samenstellen met muzieknoten die de juiste symfonieën emergeren), de stedenbouw, de zorg et cetera. Dit wordt een nieuwe vorm van wetenschap die we Reversed Strategic Network Engineering noemen. AI gaat daarin een essentiële rol spelen samen met Digital Twins, dat zijn virtuele digitale kopieën van een nog fysiek te realiseren werkelijkheid. Dat lijkt allemaal erg technisch, maar één van de meest complexe IBP’s wordt door RSNE in de hersentjes van baby’s opgelost gedurende hun eerste half jaar in het proces van het leren zien, een waar wonder.
Elk geheel bestaat door zijn delen en is zelf deel van een grotere geheel terwijl alle delen gehelen op zich zijn. Dat de mens onlosmakelijk verbonden is met en deel van het geheel van de natuur en de kosmos wordt direct duidelijk uit de licht aangepaste fantastische zin uit Rüdiger Safranski’ s boek Wie viel Globalisierung verträgt der Mensch: Zeker, het individu is niets zonder het geheel waartoe het behoort. Maar het omgekeerde is ook waar: dit hele gebeuren zou niet bestaan als het niet in onze hoofden, in de hoofden van iedereen, zou worden weerspiegeld. De wereld zal rijk aan betekenis of saai zijn, afhankelijk van of het individu schittert of saai is. Het vormgeven van de mondialisering, de mondiale beschaving en de kosmische beschaving blijft daarom een taak die alleen kan worden volbracht als de andere belangrijke taak niet wordt verwaarloosd: het vormgeven van het individu zelf. Deze zin is eenvoudig te generaliseren door het individu door een deel en de wereld of de kosmos door het geheel te vervangen.
Het voert hier te ver om het handelingsalgoritme voor RSNE uiteen te zetten, zie daarvoor wonderewereld.nl. Evident is dat RSNE correspondeert met het IBP dat veel complexer is dan het DBP dat we recht toe recht aan aanpakken met de klassieke methodes van Descartes en Newton, die de fundamenten en 10 dogma’s leverden voor onze huidige ‘moderne’ wetenschap. Houdt hier het midden, breng beide takken in balans, met als eindresultaat een iteratief proces van terug componeren en vooruit rekenen. Is dat ook niet de werkwijze van de evolutie zelf als we daarin de onbewijsbare vormkracht zoals bedoeld door Heisenberg meenemen?
Verschil is dat we nu enorm kunnen gaan accelereren naar het wenkende perspectief, een Omega of Singulariteit. Een spannend vooruitzicht, alternatief voor gesomber en ons in grote conflicten te rommelen
… So Take Charge!
Nico Baken (Eindhoven 1955) is na zijn Gymnasium β cum laude als wiskundig ingenieur afgestudeerd aan de TU/e, gepromoveerd aan de TU-Delft aan de faculteit Elektrotechniek in de discipline Geïntegreerde Optica. Hij was senior strateeg bij KPN (1982 -2022). Tevens deeltijdhoogleraar aan de TU-Delft en deeltijdhoogleraar op de TU-Eindhoven, simultaan bij drie faculteiten: Elektrotechniek, Bouwkunde als ook Wiskunde & Informatica/Computer Sciences, met als stoel ‘multidisciplinary telecommunication technology and applications’.
Nico is spreker in de leergang Wijsheid in Leiderschap.
Lees meer over alle Comenius leergangen.
Verder praten over dit artikel?
Neem contact op met Team Leiderschapsontwikkeling Clara Smits, Jelle Koppelman en Karen Meulenkamp via 033 – 422 99 29 of mail naar info@comeniusleergang.nl.
