Bildung en Wetenschap
Waardengedreven
Hoofd en Hart
Als bestuurder of toezichthouder loop je een grote kans om geconfronteerd te worden met (aantijgingen over) grensoverschrijdend gedrag. Dat kan anderen in jouw organisatie betreffen, maar soms bevind je je plots zelf in het oog van de storm. Een onverwachte en wellicht onterechte realiteit, die echter niet te negeren valt. Dit was het complexe thema waarover wij ons bogen in ons eendaagse Denkatelier Grensoverschrijdend Gedrag op 4 juli 2024 in Antropia – een serene plek naast station Driebergen-Zeist.
De grondslag voor ons onderling gesprek over grensoverschrijdend gedrag werd gelegd door Rob van Eijbergen, hoogleraar Integriteit in Organisaties. In een voorbereidende podcast beantwoordde hij vragen als: Wat betekent grensoverschrijdend gedrag eigenlijk? Hoe ontstaat het? En misschien wel het belangrijkste: hoe ga je er als bestuurder of toezichthouder prudent mee om: op het moment zelf en ter voorbereiding op mogelijk onheil?
Deze vragen brachten ons direct bij de veelkoppigheid van dit ‘monster’: grensoverschrijdend gedrag is niet zwart-wit. Het raakt aan diepe emoties, percepties en machtspatronen binnen organisaties. Eenduidige en universele antwoorden zijn er niet.
Onder begeleiding van Erik Boers, de organisator en moderator van dit Denkatelier, gingen we in gesprek met elkaar en met gastsprekers. Femke Laagland, kroonlid van de SER en hoogleraar arbeidsrecht, deelde haar ervaringen als lid van de onderzoekscommissie van Rijn, die onderzoek deed naar cultuur en gedrag bij omroepen. Zij liet zien hoe lastig het is om objectieve waarheidsvinding en subjectieve ervaringen te scheiden. Ze vertelde hoe emoties vaak de overhand nemen, terecht of onterecht, en dat het belangrijk is om juist die gevoelens serieus te nemen, omdat ze de kern vormen van wat er speelt.
Een zeer ervaren bestuurder bracht ons nog dichter bij de menselijke kant van het verhaal. Haar relaas over hoe ze, tijdens een door haar geïnitieerde noodzakelijke reorganisatie, zelf onder vuur kwam te liggen door beschuldigingen die haar onbekend waren. Dit raakte ons allen diep. Ondanks een positieve uitkomst van het onderzoek, werd de positie van deze bestuurder onhoudbaar. Waar rook is is vuur, is dan de redenering van velen.
Evelien Tonkens, hoogleraar burgerschap en humanisering van de publieke sector, bracht de volgende vragen in: Moeten we de signalen van grensoverschrijdend gedrag zien als de onmacht van een ‘sneeuwvlok generatie’ of als een voortschrijdende vorm van emancipatie, een teken van toenemende mondigheid en vrijmoedigheid? Hebben wij als leidinggevenden wel in de gaten hoezeer wij, in machtstermen, de wind mee hebben? Hoe gaan wij in onze organisaties om met macht, angst en compassie? Hoe voorkomen we dat gevoelens het einde van een gesprek markeren, waarna er maatregelen getroffen worden. Hoe pak je het op als juist het begin van een gesprek?
Deze vragen raakten een gevoelige snaar. Als eindverantwoordelijken zijn we vaak geneigd om snel in te grijpen, nieuwe regels op te stellen, of direct over te gaan tot onderzoek. Maar wat als we een stap terugnemen en proberen te begrijpen wat er werkelijk speelt? Om te achterhalen waar onze eigen vooroordelen of blinde vlekken liggen.
Aan het einde van de dag stonden we stil bij wat we hadden geleerd. De groene omgeving van Antropia bood de perfecte setting voor openhartige reflecties. Uit de gesprekken kwamen inzichten voort die ons als bestuurders en toezichthouders handvatten bieden voor toekomstig handelen. We moeten voorkomen dat grensoverschrijdend gedrag alleen maar wordt gezien als iets wat ‘de ander’ overkomt. Het vereist zelfreflectie, dialoog en een diep begrip van de machtsdynamieken binnen onze organisaties.
Hieronder enkele van de belangrijkste inzichten die we samen opdeden:
Het was een dag vol vragen, ervaringen, emoties en inzichten. En een dag die bovendien perspectief bood op prudent handelen. Als bestuurders en toezichthouders dragen we een verantwoordelijkheid om dit soort kwesties proactief op de agenda te zetten. Het is aan ons om de gesprekken te blijven voeren; wanneer er iets aan de hand is, maar vooral ook voordat er zich iets voordoet. De kracht van preventie, nazorg en open dialoog kan niet worden onderschat.
Comenius blijft zich inzetten voor het verdiepen van leiderschap en het verkennen van de vele facetten die horen bij bestuur en toezicht. Samen kunnen we blijven leren, reflecteren en vernieuwen, met als doel organisaties te creëren waarin mensen zich veilig voelen om zich volledig in te zetten én om hun grenzen aan te geven. Organisaties waarin leiders de moed hebben om zichzelf kritisch te blijven onderzoeken.
Lees hier meer over de leergang Deugdzaam bestuur en Toezicht
Verder praten over dit artikel?
Neem contact op met Team Leiderschapsontwikkeling Clara Smits, Jelle Koppelman en Karen Meulenkamp via 033 – 422 99 29 of mail naar info@comeniusleergang.nl.
